موسیقی و کرمانشاه

·       موسیقی مقامی کرمانشاهان .



استان کرمانشاهان از جمله مناطق کرد نشین غرب کشور است که دارای فرهنگی اصیل و کهن است . جلوه های مختلف این فرهنگ در ایران مثال زدنی هستند. اما در این فرهنگ غنی ، موسیقی از مقامی والا برخوردار و بسیار مقدس است . تنوع و عمق موسیقی در این منطقه به حدی است که در کمتر نقطه ای از ایران با آن مواجه هستیم . کرمانشاهان را می توان یکی از مهم ترین مناطق ، در حوزه ی موسیقی شناسی دانست .


انواع موسیقی در کرمانشاهان به شرح زیر است :

1 ) موسیقی تنبور
موسیقی است ویزه ی این منطقه و متمایز نسبت یه انواع دیگر موسیقی در منطقه ی کرمانشاه . ویژگی های این موسیقی مانند فاصله ، وزن و چگونگی گردش نغمه به گونه ای است که ما را به سوی این نظر سوق می دهد که موسیقی نتبور باقیمانده ی انواع موسیقی باستانی ایران است . بدان حد که بررسی دقیق این موسیقی می تواند موسیقی شناسان را در جهت روشن کردن برخی از خصوصیات موسیقی قدیم ایران یاری دهد .


موسیقی تنبور را میتوان به سه بخش اصلی تقسیم کرد .
الف ) کلام : ((کلام))ها قطعه هایی هستند با وزن فراخ ، که تعدادشان بالغ بر 72 مقام است .اجرای کلام در هیچ جمعی به جر ((جم خانه)) مجاز نیست . تسلط جنبه های کیشی - آیینی بر این بخش از موسیقی تنبور باعث شده که ((کلام))ها نسبت به انواع دیگر موسیقی تنبور از گزند کمتری برخوردار گردند .

ب ) مقام های مجلسی : که حالت آوازی دارند و برخی از این ((مقام))ها را اصطلاحا ((هوره)) می نامند .

ج ) مقام های مجازی : این نوع موسیقی از نظر مقام و مرتبه ، پایین تر از دو نوع یاد شده است و از نظر قدمت نیز پس از ((کلام)) و ((مقام های مجلسی)) جای می گیرد .
اسامی برخی نغمات تنبور که همگی فارسی بوده و به اسامی امروز ، کمتر شباهت دارد به شرح زیر است :
طرز - سه نوع طرز رایج است :1- طرزمجنونی 2- طرز رزمی یا طرز رستم 3- طرز لام . سحری ، قطار، ساقی نامه ، خان امیری ، هجرانی ، ساروخوانی ، جلو شاهی، سماع ، چپی ، شان جمه کی ، سوار سوار، جنگه را ، کولی کت ، بایه بایه ، گله وه دره و ...


http://www.iricap.com/images/mag/entry/magentry-big-041227003925-Untitled-1.jpg


گوش کنید : سحری ، با تنبور و آواز استاد درویش امیر حیاتی (http://www.mediafire.com/download.php?jyjjkkyu23g)




در کرمانشاهان ، حوزه ی کلی رواج تنبور به دو منطقه تقسیم می شود که شامل منطقه ی گوران و منطقه ی صحنه است . به طور کلی نواختن تنبور در میان علویان کوهپایه های زاگرس عمومیت داشته و بزرگان و مرشدان این دوره همگی از آن آگاهی دارند .

تنبور :
تنبور سازی مضرابی است که با کاسه ای بیضی شکل ( شبیه نصف گلابی) . بزرگ تر از سه تار با حدود 13-12 پرده و دو سیم ( اخیرا سیم سوم هم به تنبور اضافه شده است و تقریبا اکثر نوازندگان از ساز سه سیم استفاده می کنند)
کوک های متداول تنبور دو گونه است : در گونه ی اول نسبت دو سیم ، فاصله ی چهارم ، ودر گونه ی دوم نسبت دوسیم ، فاصله ی پنجم است .درعین حال برخی از نوازندگان تنبور، از کوک های غیر متعارف دیگری نیز استفاده می کنند .
برای به صدا در آوردن تنبور معمولا از چهار انگشت دست راست (منهای انگشت شصت) و به ندرت از پنج انگشت استفاده می شود . تنبور در منطقه ی کرمانشاهان سازی مقدس و قابل احترام است . نوازنده پیش و پس از نوازندگی ، آن را با احترام تمام می بوسد . جنس کاسه و صفحه آن معمولا از چوب توت است و دسته ی آن را معمولا از چوب زرد آلو می سازند .

از شاخص ترین نوازندگان تنبور در یک ساله ی اخیر می توان به سید حیدر حیدری ، سید علی کفاشیان ، دارا منهوبی ، کریم کاکایی ، اعظم منهوبی ، کاکی رضا میرزایی و شاگردانش، کاکی ولی میرزایی ، و کاکی جشنایی میرزایی ، کاکی علی میرزایی (از حوزه ی گوران) سید محمود ، علی علوی ، سید ولی حسینی ، مهدی خان شفیعی ( از قریه ی گهواره) سید علیار افضلی و درویش ایاز خادمی و ... (از بخش کرند) آقا سید لطف الله شاه ابراهیمی و فرزند ایشان آقا سید امرالله شاه ابراهیمی و سید ایاز، سید شمس الدین حیدری و کاکی الله مراد ( از حوزه ی صحنه ) نام برد .


 هوره :
هوره)) شاید قدیمی ترین و باستانی ترین آواز ایرانی باشد .
((هوره)) از ریتم آزاد پیروی می کند و انواع مختلف دارد که هر کدام به مناسبتی اجرا می شوند .این مناسبت ها شامل تقویت روحیه ی مردم ایل برای شرکت در نبرد ، به هنگام کوچ،در سوگ عزیزان، در توصیف دلاوران زنده یا از دست رفته ی ایل و ... می باشد .
((هوره)) بیشتر در مناطق گوران،سنجابی، قلخانی، کلهر(از توابع کرمانشاهان) مرسوم است .

برخی از مقامات (هوره)) عبارتند :
بان بنه ای ، بینری چر، دو دنگی ، باریه ، غریبه ، سارو خوانی ، گل وه دره ، پا و موری ، قطار، هجرانی ، مجنونی ، سحری ، طرز رستم ، هی لاوه و ... که برخی از آنان مانند :سحری ، طرز رستم ،هجرانی ، مجنونی ، باریه ، غریبه ، سارو خوانی ، گل وه دره ، قطار، ، پا و موری ، هی لاوه با تنبور همراهی می شوند که در واقع همان مقام های مجلسی تنبور هستند .
نوع دیگری از هوره در مناطق لک نشین کرمانشاهان و لرستان مرسوم است که ((مور)) (Moor) نامیده می شود و با اشعار حماسی اجرا می شود .

گوش کنید : مور حماسی . با اجرای عینعلی تیموری و براگجر تهماسبیان . (http://www.mediafire.com/download.php?dmnhowo3dtm)

از انواع دیگر ((مور)) می توان به نوع خاصی از ((مور)) اشاره کرد که توسط زنان و به هنگام سوگواری ، و در غم از دست دادن عزیزانشان خوانده می شود . این نوع از مور که ((موره)) نامیده می شود دارای آهنگی بسیار حزن آور است .

گوش کنید : موره زنان کرد در غم از دست دادن عزیزانشان .(حتما گوش کنید که ضرر نمی کنید ) (http://www.mediafire.com/download.php?uzmmnnbmxtm)

همچنین از انواع دیگر (( هوره)) میتوان به هوره لالایی مادران و نیز هوره مخصوص دوشیدن احشام و یا مشک زنی اشاره کرد .
با ظهور تصوف در نقاط کردنشین ، اهل سنت و جماعت ، دراویش قادریه،((هوره)) را با جذبه وحالت گریه و استغاثه به گونه ای خاص می خوانند و به آن رنگ عرفانی دادند که به سوز معروف است . ((هوره)) را در جنگ ، جنگجویان کرد نیز می خوانده اند .
از معروف ترین خوانندگان هوره (هوره چَر) در قرن اخیر می توان از : رشید آقا بهرامی ، علی نظر ، عبدالعزیز ، حاجی قلی ، طوطی و قدیمی تر از همه دارا خان را نام برد .


 سیاچمان :
واز ((سیاچمانه)) نیز مانند آواز ((هوره)) از انواع بسیار قدیمی وباستانی موسیقی کرمانشاهان است .((سیاچمانه) بیشتر در منطقه ی پاوه و اورامانات مرسوم است .شعرهایی که در متن این نوع آواز خوانده می شوند ، همگی به لهجه ی اورامی اند .این آواز دارای تحریرها و حالت های مخصوصی است که اجرای آنها تنها از عهده ی خوانندگان بومی و بسیار کارآزموده ساخته است .

(( ... سیاچمانه به معنای سیاه چشمان است و در میان مردم اورامانات ایران و عراق به عنوان زیبا ترین واصیل ترین نغمه ی اورامی متداول است . اهالی اورامان این نغمه را عاشقانه دوست دارند .در((سیاچمانه))تحریرهایی شبیه صدای کبک شنیده می شود. بعضی آواز ((سیاچمانه)) را باقیمانده ی نغمه ی اورامان باربد می دانند .

سیاچمانه گاه به صورت پرسش و پاسخ اجرا می شود . گاه این پرسش و پاسخ به صورت مسابقه درآمده و ساعت های ادامه می یابد . در این پرسش و پاسخ شعرها نباید تکرار شوند تا تسلط خواننده بر شعر و موسیقی مشخص گردد .
(( ... سیاچمانه با هلهله و شادی همراه نبوده و بسیار غم انگیز است . با ظهور تصوف و رواج طریقه ی نقشبندیه در اورامان و جوانرود ، سیاچمانه جنبه ی عرفانی یافت و همان طور که دراویش قادریه هوره را رنگ درویشانه دادند ، صوفیان نقشبندیه نیز سیاچمانه را چهره ای صوفیانه بخشیدند که در خانقاه ها و مراسم ختم توسط صوفیان خوش صدا خوانده می شود و آن را ((شیخانه)) گویند.
سیاچمانه از الحان پاییزی و خرانی است و زمان خواندن آن برگ ریزان چم های اورامان و هنگام سیاه شدن برگ های سبز بوده است)) 2


بزمی گوش و چپله :
(بزمی گوش)) آوازی است با وزن فراخ که مانند ((چپله)) بی همراهی ساز و تنها با کف زدن حاضران اجرا می شود . بزمی گوش در مقایسه با (( سیاچمانه)) که دارای متر آزاد است ، دارای تقارن های ریتمیک بسیار سنگین است و در مقایسه با چپله سنگین تر است . بزمی گوش نیز از جمله آواز های بسیار کهن است که هنوز بقایای آن در منطقه ی اورامان ( هورامان) باقی مانده است .

((چپله)) شامل ترانه ها و آواز های شاد و ریتمیک است . چپله نیز بی همراهی ساز اجرا شده و تنها با کف زدن حاضران همراهی می شود . ((چپله)) بیش تر در مجالس شاد و عروسی ها اجرا می شود . چپله معمولا دارای تقاران های ریتمیک دوتایی است که اغلب به مانند سایر آواز های کردی چون سیاچمانه و ... دارای وزن ده هجایی دو مصرعی می باشد .اجرای بزمی گوش و چپله در میان آوازهای سیاچمانه برای جلوگیری از یکنواختی و ایجاد تحرک انجام می شود .

 بیت خوانی (گورانی):
بیت خوانی یا گورانی نیز از آوازهای باستانی منطقه به شمار می رود . گورانی از الحان بهاری است که به هنگام دمیدن سبزه و گل و در مراسم عروسی وشادمانی اجرا می شود .


 موسیقی رقص:
قص کردی به مثابه تمرین دلاوری و رزم است که با تفنن آمیخته شده است . در تمام ریتم های رقص کردی ، حالتی از همداستانی و یگانگی وجود دارد . در بیشتر گونه های رقص کردی ، دست های رقصندگان در هم گره می خورد و گام ها همواره در یک مسیر حرکت می کنند و چنان متوازن است که به رژه می ماند .
رقص های کردی در کرمانشاهان به قرار زیر است :
چپی ، لرزانه ، فتاح پاشایی ، خانمیری ، قلایی ، گریانه ، سه جار و ... .
ریتم این رقص ها اکثر در قالب های دوتایی (ساده و ترکیبی) و 7 تایی است . موسیقی رقص توسط سازهای سرنا ، دهل ، دوزله و گاه شمشال نواخته می شود .

http://www.freeimagehosting.net/uploads/65ec6337f5.jpg


گوش کنید : موسیقی رقص ، همراه با سرنا : حیدر برف رو . دهل : نامخاص صیادی . (http://www.mediafire.com/download.php?0dnehkm1mu3)



1 ) نقل است وقتی برای اولین با خسرو پرویز در سفری به منطقه اورامان می آید زیبایی طبیعت این منطقه آنچنان او را تحت تاثر قرار می دهد که به باربد دستور میدهد آهنگی در وصف طبیعت منطقه ساخته و بنوازد . امروزه عده ای آواز سیاچمانه را باقیمانده ی همین آهنگ باربد میدانند .
2 ) به نقل از : سلطانی ، محمد علی . جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان .


منابع :

1 ) درویشی ، محمد رضا . آینه و آواز . تهران : سازمان تبلیغات اسلامی ، واحد موسیقی حوزه ی هنری ، 1376 ص : 58 - 49
2 ) درویشی ، محمد رضا . بوستان ، بهمن . هفت اورنگ ، مروری بر موسیقی سنتی و محلی ایران ، تهران : انتشارات حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی 1370 . ص : 113- 109